Pisma, tom 5

W niniejszym tomie zostały zaprezentowane trzy teksty wydobyte z rękopiśmiennej spuścizny Pawła Giustinianiego.

Pierwszy, napisany ręką Wincentego (później, w eremie, Piotra) Quiriniego, to precyzyjny wykaz wszystkich szczegółów, co do których Giustiniani miał się dokładnie wywiedzieć w Camaldoli w czasie swojej wizyty kontrolnej latem 1510 r., a które były związane z projektem planowanego, przez nich dwóch i Egnazia, stworzenia wewnątrz eremu małego towarzystwa naukowców niezwiązanych ze wspólnotą żadnymi ślubami czy innymi zobowiązaniami.

Natomiast pozostałe teksty to dwa spośród 541 listów pozostawionych nam przez Giustinianiego. Pierwszy (list 76) powstał w odpowiedzi na memoriał Quiriniego – który zostaje w tym liście skomentowany punkt po punkcie – i został napisany pomiędzy eremem Camaldoli a Wenecją, w lipcu-sierpniu 1510 r. Jest w całości poświęcony dokładnemu opisowi eremu oraz jego obyczajów. W drugim zaś liście (list 119) wenecki patrycjusz, już jako eremita, zostawił nam relację ze swojego pierwszego kamedulskiego Wielkiego Postu (1511). Te dwa teksty już wcześniej przykuły uwagę Jeana Leclercqa, który obficie je cytuje.

Opis, jaki przekazuje nam Paweł Giustiniani w listach 76 i 119, zasługuje na uznanie ze względu na żywy styl, zdecydowanie bliski językowi mówionemu, o czym świadczą bardzo liczne dialektyzmy weneckie i spora liczba błędów gramatycznych. Wartość tych dwóch tekstów wynika jednak przede wszystkim z dokładności, z jaką ukazywany jest każdy aspekt życia w eremie. Giustiniani wielokrotnie zatrzymuje się na opisach codziennych posiłków, czyniąc to nie bez swego rodzaju subtelnego poczucia humoru; drobiazgowe są także opisy liturgii sprawowanej w eremie oraz poszczególnych pustelników, których cechy fizyczne i psychiczne są przedstawiane z wnikliwością i jednocześnie wyrafinowaniem, które zdecydowanie wykraczają poza przeciętność; nie brakuje – zwłaszcza w liście 119 – długich i głębokich rozważań