Pierwsze pisma greckie o dziewictwie

Są i tacy bezżenni, którzy dla królestwa niebieskiego sami zostali bezżenni (Mt 19,12) – te słowa Jezusa, trudne do pojęcia dla Jego słuchaczy, stały się bardziej oczywiste wraz z rozwojem chrześcijaństwa. Od II wieku wzrastała bowiem liczba kobiet i mężczyzn, którzy świadomie i dobrowolnie na całe życie wybierali stan bezżeństwa, związany z czystością i zwany dziewictwem.

Wybór tego stanu nie był wolny od problemów. Z jednej strony bowiem nie zawsze sprzyjał mu klimat społeczny i kulturowy, z drugiej zaś – preferowały go różnorodne ruchy enkratyczne, niekiedy heterodoksyjne, negujące wartość małżeństwa i prokreacji. Należało opracować teologiczne uzasadnienie tego stanu, nadać mu podstawy praktyczne i organizacyjne, określić relację do związku małżeńskiego. Kwestiami tymi zajmowały się traktaty o dziewictwie, jakie powstawały od III wieku.

Niniejszy tom zawiera trzy najstarsze pisma na ten temat napisane po grecku: dwa Listy do dziewic Pseudo-Klemensa Rzymskiego, mówiące o bezżennych ascetach wędrownych, Ucztę Metodego z Olimpu, którą można uznać za pierwszy traktat teologiczny o dziewictwie, wreszcie anonimową homilię o ascetach żyjących w czystości, ale pozostających w swych rodzinach. Pisma te są ważne dla dziejów pierwotnego ascetyzmu chrześcijańskiego.

Związane z konkretnymi sytuacjami i problemami swojej epoki, nie podają one łatwych i powszechnie przyjętych recept. Zgodnie podkreślają jednak wartość, jaką stanowi dziewictwo, dobrowolnie podjęte dla królestwa niebieskiego i wynikające z miłości do Boga. Jest to problem uniwersalny, aktualny w każdym czasie, szczególnie zaś wtedy, gdy dziewictwo jest negowane i staje się „głupstwem dla świata” lub gdy jego temat jest zapomniany w okresie ogromnego dowartościowania małżeństwa.

Pisma te stanowią też cenne świadectwo tego, co można nazwać „ascezą przedmonastyczną”, to znaczy życia ascetów obu płci, którzy przed pojawieniem się – w końcu III wieku – właściwego monastycyzmu, związanego z odejściem na pustynię, pozostawali w swoich rodzinach i lokalnych wspólnotach, ale odróżniali się od innych chrześcijan przez świadomy i dobrowolny wybór życia w bezżeństwie i powściągliwości. Sam monastycyzm określany jest przez anachorezę czyli odejście ascety od świata, aby żyć „w samotności”, na pustyni czy w górach, albo za murami klasztoru.

Idea bezżeństwa i czystości, wypracowana w trzech pierwszych wiekach, w sposób oczywisty weszła do tradycji monastycznej i stanowi jej istotny składnik.