Objaśnienie Etyki. Księgi I–V

Tom 41 serii Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu stanowi pierwszą część komentarza św. Tomasza do słynnej Etyki nikomachejskiej Arystotelesa – dzieła poświęconego m.in. szczęściu, cnotom, jako sposobom dążenia do niego, oraz przyjaźni. Niniejsze wydanie, w przekładzie Marcina Beściaka, jest pierwszym pełnym przekładem „Objaśnienia Etyki” na język polski. Gatunek literacki wykorzystany w tym dziele przez Akwinatę to komentarz ad litteram (czyli „dosłowny”) zwany także sententia. Polega on na odtworzeniu i uporządkowaniu treści komentowanego dzieła z niewieloma własnymi uwagami komentatora. Akwinata przedstawia więc krok po kroku treść kolejnych ksiąg Etyki. Wskazuje przy tym na strukturę tekstu i rekonstruuje tok rozumowania Arystotelesa, niekiedy odrzucając krążące błędne interpretacje myśli tego filozofa lub zaznaczając rozbieżności pomiędzy jego twierdzeniami, a wiarą chrześcijańską. Ten ostatni punkt był bardzo ważny dla myśli chrześcijańskiej. Już przed św. Tomaszem z Akwinu udało się wypracować w średniowieczu stanowisko, że filozofia i teologia są komplementarne. Wobec tego Tomaszowi pozostało – jak pisze we wstępie prof. Mikołaj Olszewski: tylko wychwycić te punkty, w których Arystoteles jakby zatrzymuje się u wrót teologii, i wyjaśnić, dlaczego ich nie przekracza.

Tak jest np. w przypadku spojrzenia na szczęście, które w Etyce jest rozważane w odniesieniu do życia ziemskiego, nie sięgając szczęścia wiecznego, o którym mówi objawienie chrześcijańskie. Rozmaite są opinie uczonych na temat tego, ile w „Objaśnieniu Etyki" znajdujemy własnej filozofii Tomasza, a na ile jest to relacjonowanie komentowanego dzieła. Prof. Olszewski zauważa, że Akwinata komentując „Etykę” Arystotelesa, wydobywając jej główne myśli i systematyzując jej przekaz, tworzy pewne sprawne narzędzie do dalszego rozwijania filozofii moralnej, a w jeszcze odleglejszej perspektywie – pomocne także w teologii. Ostatecznie bowiem – jak Tomasz sam powiedział w innym ze swych dzieł: celem studiowania filozofii nie jest wiedza o tym, co myśleli ludzie, ale wiedza o prawdzie rzeczywistości.

Tomaszowe „Objaśnienie Etyki” było ważnym elementem średniowiecznej recepcji dzieł Arystotelesa na Zachodzie. Dla czytelnika będącego chrześcijaninem to jednak nie ten komentarz jest ostatnim słowem św. Tomasza o etyce Arystotelesa, ale druga część Summy teologii, gdzie proporcje się zmieniają – myśl Arystotelesa zostaje wkomponowana we własną refleksję filozoficzną i teologiczną Akwinaty.