Księga życia

Święta Teresy od Jezusa, zwana Teresą Wielką, będąc wiele lat w zakonie, doświadczyła duchowego nawrócenia, co całkowicie zmieniło jej sposób życia i pogłębiło relację z Jezusem, która odtąd stała się mistyczną przyjaźnią. Owocem tej „przyjaźni” była między innymi reforma Karmelu oraz liczne dzieła pisemne. Dziś oprócz świętości Kościół zalicza ją do wąskiego grona tzw. doktorów Kościoła.

Księga życia nie jest traktatem teologicznym, chociaż posiada wiele materiału teologicznego, zwłaszcza w drugiej części. Jest to autobiografia teologiczna, ponieważ element teologiczny przeważa nad biograficznym. Święta z zamiłowaniem opisuje swoje życie wewnętrzne, sposób modlitwy aż do modlitwy mistycznej, wszystko na kanwie swojego życia bardziej urozmaiconego w domu rodzinnym, monotonnego w klasztorze.

Po krótkim wstępie, w którym ubolewa, że spowiednicy zakazali jej pisać o „swoich wielkich grzechach”, rozpoczyna opowieść o ważniejszych faktach czterdziestu lat swojego życia, a więc o swoim dzieciństwie, o wychowaniu w domu rodzinnym, o swoim rzekomo wykolejonym życiu, o wstąpieniu do klasztoru, o chorobie i cudownym uzdrowieniu za przyczyną św. Józefa, i zaraz przechodzi do ulubionego tematu o modlitwie wewnętrznej. Celem plastycznego i łatwego zapamiętania wzniosłych objawów i przedziwnych skutków modlitwy wewnętrznej, Święta utworzyła alegorię ogrodu, którym jest dusza. Przedstawia cztery sposoby nawadniania ogrodu, które symbolizują 4 stopnie modlitwy wewnętrznej. Ogród to dusza, ogrodnik to Bóg, a woda to łaska. Przy pomocy tego pięknego porównania przedstawia szczegółowo naturę, skutki i różne stopnie modlitwy: rozmyślanie symbolizuje trudne dobywanie wody ze studni; modlitwę mistyczną odpocznienia przedstawia użycie norii, czyli pompy; modlitwę mistyczną zjednoczenia obrazuje woda wypływająca z kanału lub wprost ze źródła; modlitwę mistyczną zjednoczenia oblubieńczego albo ekstatycznego przedstawia deszcz. W tej części Teresa opisuje wiele łask mistycznych, np. żywe odczucie obecności Chrystusa, dar łez, słodycze duchowe, porwanie ducha i kontemplację człowieczeństwa Jezusa Chrystusa (rr. 10-22).

Następnie pisze o drugim okresie życia zakonnego po nawróceniu, a mianowicie o pomocy osób duchowych, o trudnościach duchowych, o mowach wewnętrznych, o przeżywaniu bliskości Chrystusa, o objawieniach i widzeniach Chrystusa, o ranie miłości, o spotkaniu ze św. Piotrem z Alkantary (1553), o pokusach szatańskich, o ekstazie i widzeniu piekła (rr. 23-32).

Wreszcie pisze o projekcie i realizacji fundacji pierwszego klasztoru karmelitanek bosych w Awili (24 VIII 1562), o łaskach widzeń, objawień i obcowania z błogosławionymi, o wysłuchaniu modlitwy w sprawach innych osób (rr. 33-34).

Epilog zawiera list Teresy do cenzorów: o. Garcia z Toledo OP i o. Dominika Bańeza OP, napisany w dniu 5 lipca 1575 r. w Valladolid.